Kiedy otrzymacie swoje wynagrodzenie? O zmianach w zasadach wynagradzania biegłych w związku z nowelizacją KPC z 7 listopada 2019 roku.

Wynagrodzenia biegłych po nowemu

Art. 288 Kodeksu postępowania cywilnego, czyli wynagrodzenie po wyjaśnieniu opinii

§ 1. Biegły ma prawo żądać wynagrodzenia za stawiennictwo w sądzie i wykonaną pracę oraz zwrotu wydatków.

§ 2. Przewodniczący może przyznać biegłemu zaliczkę na poczet wydatków.

§ 3. Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna, o przyznaniu wynagrodzenia i zwrotu wydatków rozstrzyga się po jej uzupełnieniu lub wyjaśnieniu.

Dotyczący wynagrodzeń biegłych artykuł 288 kodeksu postępowania cywilnego zmieniono dzieląc na paragrafy i wprowadzając § 3 w brzmieniu: "Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna, o przyznaniu wynagrodzenia i zwrotu wydatków rozstrzyga się po jej uzupełnieniu lub wyjaśnieniu."

Do tej pory Sąd przyznawał wynagrodzenie biegłemu najczęściej nie długo po złożeniu przezeń opinii. Z nowego brzmienia zapisów art. 288 kpc wynika, że przed przyznaniem wynagrodzenia Sąd powinien zbadać, czy opinia jest pełna i jasna. Tylko co to znaczy "pełna i jasna"?

Opinia pełna i jasna - co to może oznaczać dla biegłych?

W praktyce zapewne okaże się, że opinia jest pełna i jasna, jeśli nie ma do niej zarzutów czy pytań stron lub sądu. Takie sytuacje zdarzają się jedynie w najprostszych i nie częstych przypadkach. Praktyka pokazuje, że znaczna część sporządzanych opinii wymaga - zdaniem pełnomocników - wyjaśnienia czy uzupełnienia. Prawo domagania się wyjaśnień i zgłaszania zarzutów do opinii przez strony postępowania to uprawnienie strony. W praktyce strony domagają się wyjaśnień lub zgłaszają zarzuty do każdej opinii, która z jakiegoś powodu im nie odpowiada. Pytania i zarzuty do opinii zadawane są też w ramach taktyki procesowej. 

Opinie z istoty rzeczy dotyczyć mają kwestii z zakresu tzw. wiadomości specjalnych nieznanych sądowi. Czy takie specjalistyczne opinie mają w ogóle szansę zostać uznane za jasne?

To, co jest jasne dla specjalisty nie musi być jasne dla prawników? Weźmy pod uwagę kilka przykładów: "krwiak podtwardówkowy przyczyną zgonu" jest niewątpliwie stwierdzeniem konkretnym, ale czy jasnym - dla neurologa to pewnie elementarz? "Dostęp do rachunku bankowego powoda uzyskano wskutek działania trojana Zeus na komputerze powoda" - dla specjalisty z branży bezpieczeństwa konkretne i jasne - czy również dla sądu? "VPN to mechanizm tunelowania ruchu IP umożliwiający zdalny, bezpieczny dostęp do systemu za pośrednictwem sieci" - 100% prawda, jasna, konkretna i zrozumiała - niestety tylko dla informatyka.

Z kolei opinie z zakresu wyceny nieruchomości czy przedsiębiorstw cechuje duży stopień uznaniowości: wiele ustaleń ma charakter ekspercki, wynika z doświadczenia i wiedzy biegłego oraz jego subiektywnej w istotnym stopniu oceny. Może się okazać, że wiele takich opinii finalnie nigdy nie staną się jasnymi i pełnymi. Co wtedy?

W trudniejszych sprawach na wynagrodzenie biegły zaczeka...

I wszystko to miałoby może sens, gdyby sprawy toczyły się znacznie szybciej niż obecnie. Sporządzanie opinii uzupełniających celem wyjaśnienia i uzupełniania opinii głównej trwa obecnie często kilkanaście miesięcy a niekiedy nawet kilka lat. Kiedy w takich warunkach biegły może spodziewać wynagrodzenia za opinię? Za kilkanaście miesięcy? Z całym szacunkiem, ale szybciej płacą duże sieci handlowe swoim dostawcom!

W opisanej tu sytuacji istnieje duże ryzyko, że wprowadzona 7 listopada 2019 r. nowelizacja kpc w praktyce oznacza powrót do sytuacji, w której wypłata wynagrodzenia w wielu sytuacjach, zwłaszcza tych najbardziej złożonych (sic!), następuje po kilku latach od sporządzenia opinii, co i tak się zdarza. W rekordowej sprawie otrzymałem wynagrodzenie po ponad 2000 dni (dwa tysiące!), przyznajmy jednak uczciwie, że przez ostatnią dekadę tempo przyznawania i wypłaty wynagrodzeń biegłych znacząco się poprawiło.

Wszystko to pokazuje jak delikatna jest relacja między sądem a biegłym. Z jednej strony biegły to osoba zaufana, de facto część sądu, zwana czasem jego organem pomocniczym, więc co do zasady działająca rzetelnie, bezstronnie, wiarygodnie. Wyzierający z przepisu brak zaufania do biegłych, z pewnością jest dla wielu, twierdzę, że dla większości krzywdzący. Z drugiej strony nie sposób się nie zgodzić, że za opinie nierzetelne lub wadliwe wynagrodzenie powinno być obniżane lub nie przysługiwać w ogóle, co zresztą jest zapisane w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (art. 89c). W sytuacji powolnego toczenia się spraw w sądach, często strony nie mają szansy domagać się obniżenia wynagrodzenia za nierzetelną opinię, bo to w międzyczasie stało się prawomocne. 

Niestety takie zasady wynagradzania tyleż odpychać będą nowych chętnych do funkcji biegłego co skłaniać do rezygnacji lub ograniczenia opiniowania tych, którzy są w stanie uzyskać sensowne, przewidywalne co do kwoty i czasu wypłaty wynagrodzenia poza sądami. 

Paradoksalnie, to z kolei może skłaniać do częstszego korzystania z alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR), np. mediacji, gdzie łatwiej będzie znaleźć kompetentnego fachowca.

Nowości: ustalenie wynagrodzenia przed sporządzeniem opinii i wynagrodzenie wg zasad rynkowych

Przy okazji nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego znowelizowano ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Niesie ona ze sobą dwa nowe rozwiązania w zakresie ustalania wynagrodzeń biegłych zbliżające sposób wynagradzania biegłych do rynkowej normalności. Nim praktyka się ukształtuje czeka nas spore zamieszanie.

Nowe przepisy zawierają art. 89a i 89b ustawy o kosztach sądowych.

Art. 89a - wynagrodzenie w standardowych sprawach

Art. 89a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych 

1. Jeżeli można oszacować przewidywany nakład pracy biegłego przy sporządzeniu opinii i przewidywaną wysokość wydatków przewodniczący zlecając biegłemu sporządzenie opinii może oznaczyć wysokość wynagrodzenia lub zwrotu wydatków.

2 W terminie tygodnia od dnia otrzymania zlecenia sporządzenia opinii biegły może zażądać wynagrodzenia lub zwrotu wydatków w innej wysokości. Jeżeli strony zgodzą się na żądanie biegłego i zostanie uiszczona odpowiednia zaliczka, przewodniczący zleci biegłemu sporządzenie opinii za wynagrodzeniem lub ze zwrotem wydatków żądanymi przez biegłego, a jeżeli nie – za wynagrodzeniem lub ze zwrotem wydatków ustalonymi zgodnie z art. 89 wynagrodzenie biegłego.

3. Przyznając biegłemu wynagrodzenie lub zwrot wydatków sąd jest związany wysokością, na którą strony wyraziły zgodę na podstawie ust. 2.

Art. 89a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wprowadza możliwość ustalenia wynagrodzenia i zwrotu wydatków przed sporządzeniem opinii, co może uczynić sąd zlecając sporządzenie opinii, jeśli wynagrodzenie takie jest on w stanie oszacować (ust. 1). Biegły może w ciągu tygodnia zażądać wyższego wynagrodzenia, na co muszą przystać strony, a jeśli nie wyrażą zgody, ustalenie wynagrodzenia następuje na zasadach ogólnych (ust. 2). Uzgodnione wynagrodzenie jest wiążące (ust. 3), zapewne, o ile opinia jest jasna i kompletna.

Ustawa nie mówi, czy wynagrodzenie ustalone przez sąd może być kwestionowane przez strony, ale zapewne tak właśnie jest, zwłaszcza w kontekście zapisów art. 89c (zobacz dalej).

Jest to wyraźna droga ku ustandaryzowaniu wynagrodzeń w typowych sprawach, które ustalałby wstępnie Sąd. 

Art. 89b - wynagrodzenie w nietypowych, złożonych sprawach

Art. 89b wprowadza możliwość zapytania biegłego o wysokość wynagrodzenia, jeśli sąd nie jest w stanie oszacować wynagrodzenia przy zleceniu (czyli w każdej złożonej / nietypowej sprawie). Sąd wyznacza biegłemu termin (nie krótszy niż tydzień i nie dłuższy niż miesiąc - ust. 3) na wypowiedzenie się w kwestii wynagrodzenia po zapoznaniu się z aktami. Na wynagrodzenie żądane przez biegłego muszą zgodzić się strony (ust. 2). Jeśli się nie zgodzą wracamy do trybu dotychczasowego. 

Ustawa nie określa explicite w jakich terminach strony mają wyrazić zgodę na wynagrodzenie proponowane przez biegłego - zapewne termin taki zakreślać ma sąd.

Ciekawe, że w obu przypadkach zatwierdzenia wynagrodzenia przez strony (art. 89a i 89b) musi zostać wniesiona odpowiednia zaliczka na koszty i wynagrodzenie.

Do tego biegli muszą pamiętać, że są na cenzurowanym - zgodnie z art. 89c wynagrodzenie za opinię nierzetelną lub sporządzoną ze znacznym opóźnieniem może zostać odpowiednio (sic!) obniżone lub zniesione.

Plusy: przepisy te to niewątpliwie droga w kierunku normalności - wynagrodzenie powinno być znane w chwili przystępowania do pracy nad sporządzeniem opinii, tak jak ma to miejsce typowo na rynku.

Minusy: przepisy wprowadzają szereg niejasności, jeśli chodzi o możliwość kwestionowania ustalonego w trybie art. 89a i 89b wynagrodzenia biegłego. Jak ma się zapis o tym, że potwierdzone przez strony wynagrodzenie jest wiążące do omówionych powyżej przepisów art. 288 § 3 kpc? 

Andrzej Zalewski,

Instytut Rynku Nieruchomości i Przedsiębiorstw